काठमाडौं । एक पटक, तोशिबा यति ठूलो नाम थियो कि प्रत्येक मध्यम र उच्च वर्गको घरमा एक वा अर्को इलेक्ट्रोनिक उत्पादन तोशिबाको हुन्थ्यो । तोशिबा टिभी, कम्प्युटर, स्पिकर र त्यस्ता धेरै इलेक्ट्रोनिक उपकरणहरूको बजारमा ठूलो नाम थियो र जापानी प्रविधिको उदाहरण मानिन्थ्यो । तर अहिले यो कम्पनी शेयर बजारबाट बाहिरिएको छ ।

तोशिबाको अवस्था पछिल्लो दशकमा मात्र खराब भएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा यसका उत्पादनको मागमा आएको कमी, कम्पनी भित्रका घोटाला र उथलपुथलले कम्पनीलाई अब नयाँ मालिकसँग फेरि नयाँ रुपमा सुरु गर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना गरेको छ ।

तोशिबाको पतन

तोशिबाको पतन सन् २०१५ मा कम्पनीका विभिन्न शाखाहरूमा ठूलो मात्रामा तथ्यांकमा ठगी भइरहेको कुरा प्रकाशमा आएपछि सुरु भएको थियो । यो गठीमा कम्पनीका धेरै ठूला पदाधिकारीको संलग्नता रहेको आरोप लागेको थियो । सात वर्षसम्म कम्पनीले आफ्नो नाफा वास्तवमा भएको भन्दा धेरै बढी देखाएको खुलासा भयो ।

तोशिबाको नाफा वास्तवमा कमाएको भन्दा १.५९ बिलियन डलर बढी देखाइएको थियो । २०२० मा, तथ्यांक हेरफेरको जरा अन्यत्र छ भन्ने ठूलो खुलासा भयो । यसपछि कम्पनीको प्रशासनमा ठूला अनियमितता र सेयरधनीहरुको निर्णयमा पनि धेरै अनियमितता भएको खुलासा पनि भयो ।

सन २०२१ मा गरिएको एक अनुसन्धानले तोशिबाले देशको वाणिज्य मन्त्रालयसँग मिलेर विदेशी लगानीकर्तालाई नोक्सान पुर्याउने प्रयास गरेको खुलासा गरेको थियो । त्यसपछि विज्ञहरूले यसका कारण धेरै विदेशी लगानीकर्ताहरू जापानमा लगानी गर्न हिचकिचाएको र तोशिबाले जापानको सम्पूर्ण शेयर बजारलाई नै नोक्सान पुर्याएको बताए ।

झटका छि झटका

यसअघि अमेरिकाको वेस्टिङ हाउस इलेक्ट्रिक कम्पनी टाट पल्टेपछि तोशिबालाई ठूलो धक्का लागेको थियो । वास्तवमा २०१६ मा, तोशिवाले घोषणा गर्यो कि यो एक परमाणु ऊर्जा संयंत्र निर्माण गर्नेछ । २०१५ मा यो परियोजना वेस्टिङ हाउस द्वारा खरिद गरिएको थियो । तर एक वर्षपछि, वेस्टिङ हाउस टाट पल्टियो र तोशिबाको आणविक उर्जा व्यवसाय पतनको संघारमा पुग्यो र यसको छ अर्ब डलरको अन्य व्यापार गतिविधिहरू पनि समस्यामा परे । उनले आफ्नो मोबाइल फोन र मेडिकल उपकरणको व्यापार बेच्नुपर्यो ।

टोकियो स्टक एक्सचेन्जबाट जापानी कम्पनी तोशिबाको नाम हटाइएको छ । ७४ वर्षसम्म सेयर बजारमा ठूलो कम्पनी का रुपमा रहेको यो कम्पनी अहिले यो अवस्थामा कसरी पुग्यो ?

उसको तोसिबा मेमोरी नामको चिप उत्पादन गर्ने कम्पनी बजारमा बिक्रीका लागि आएको थियो तर, सम्झौता भइसकेपछि पनि साझेदारसँगको विवादका कारण केही महिनासम्म अलपत्र नै रह्यो ।

अवस्था यस्तो बनेको थियो कि जब संसारभरका कम्पनीहरूले भविष्यको प्रविधिमा लगानी गरिरहेका थिए, तोशिबाले कोष जुटाउन आफ्नो सम्पत्ति बेच्नुपरेको थियो । त्यतिबेला पनि कम्पनी सेयर बजारबाट हटने बाटोमा थियो तर, २०१७ मा कम्पनीमा ५ अर्ब ४० करोड विदेशी लगानी आएपछि डुब्ने कम्पनीले परालको सहारा पाएको थियो । उतारचढावको यो अवधिले कम्पनीलाई बेच्ने स्थितिमा पुर्यायो र जुन २०२२ मा आठ क्रेताहरूबाट प्रस्ताव प्राप्त भयो र अन्ततः यस वर्षको सुरुमा जापानी लगानीकर्ता समूह जापान इन्भेस्टमेन्ट कर्पले तोशिबालाई १४ अर्ब डलरमा किन्यो ।

भविष्य कस्तो हुनेछ

जापान इन्डस्ट्रियल पार्टनर्स (जेआइपी) समूह, जसले तोशिबालाई लिएको छ । यो समूह वित्तीय सेवा फर्म ओरिक्स, साथै चुबु इलेक्ट्रिक पावर र कम्प्युटर चिप निर्माता रोममा पनि लगानीकर्ता हो । जेआइपीले सोनीको ल्यापटप निर्माण कम्पनी र ओलम्पसको क्यामेरा निर्माण कम्पनीमा पनि लगानी गरेको छ । जब सना २०१४ मा जेआइपीले सोनीको भायो ल्यापटपको व्यापार किनेको थियो यो समूह लाभदायक स्थितिमा पुगेको थियो ।

नयाँ लगानीकर्ताले आफ्नो योजना भने खुलाएका छैनन् । तर, कम्पनी छाड्दै गरेका अध्यक्षले नयाँ मालिकले डिजिटल सेवामा ध्यान दिने बताएका छन् । तर तोशिबा धेरै ठूलो कम्पनी हो र यसका चुनौतिहरू पनि धेरै छन् । एक लाखभन्दा बढी कर्मचारी भएको कम्पनी जापानको आर्थिक र रणनीतिक समृद्धिको लागि पनि महत्त्वपूर्ण छ, त्यसैले मानिसहरूले यसलाई नजिकबाट नियाल्नेछन् ।